(Ι.Μ ΣΤΑΥΡΟΝΙΚΗΤΑ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ)

Η Πεντηκοστή δεν είναι μια απλή συνέπεια ή συνέχεια της Ενσαρκώσεως. Η Πεντηκοστή έχει όλη την αξία της καθ’ εαυτή, είναι η δεύτερη πράξη του Πατρός: ο Πατήρ αποστέλλει τον Υιό και τώρα αποστέλλει το Άγιο Πνεύμα. Η τέλεια αποστολή του, ο Χριστός επανέρχεται προς τον Πατέρα για να κατέλθει τώρα το Άγιο Πνεύμα ως Πρόσωπο. Η Πεντηκοστή εμφανίζεται έτσι ως το έσχατο τέλος της τριαδικής οικονομίας της σωτηρίας. Κατά τους Πατέρες ο Χριστός είναι ο μεγάλος Πρόδρομος του Αγίου Πνεύματος.

Ο Μέγας Αθανάσιος λέγει: <<ο Λόγος έγινε σάρκα… ίνα οι άνθρωποι ενωθέντες πνευματικά, γίνουν ένα Πνεύμα>>. Επίσης κατά τον άγιο Συμεών: <<Αυτός ήταν ο σκοπός και ο προορισμός κάθε έργου της σωτηρίας μας από το Χριστό, να πάρουν οι πιστοί το Άγιο Πνεύμα>>.

Δοσμένο στον άνθρωπο κατά τη θεία εμφύσηση, τη στιγμή της δημιουργίας, το Άγιο Πνεύμα του αποδίδεται πάλι την ημέρα της Πεντηκοστής και του γίνεται πιό εσωτερικό, πιό οικείο από αυτόν τον ίδιο. <<Πυρ ήλθα να βάλω στη γη>> (Λουκ. 12,49), αυτή η φωτιά είναι το Άγιο Πνεύμα.

Κάτω από την εικόνα των πυρίνων γλωσσών, η θεία ενέργεια θεοποιεί, εισέρχεται και αγκαλιάζει με την αλήθειά της τη φύση.

Εάν ο Χριστός ανακεφαλαιώνει και ολοκληρώνει την ανθρώπινη φύση στην ενότητα του σώματός του, το Άγιο Πνεύμα, αντίθετα, αναφέρεται στη προσωπική αρχή της φύσεως, στα ανθρώπινα πρόσωπα, και κάνει κάθε ένα χαρισματικό. Όπως λέγει ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, έχουμε συγχωνευθεί σε ένα μόνο Σώμα, αλλά διαιρεθεί σε προσωπικότητες.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

(ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΧΡΙΔΟΣ)

[Όταν ασπάζεστε τις εικόνες των μαρτύρων του Χριστού, ασπάζεστε τις πληγές και τα παθήματά τους για χάρη του Βασιλέως Χριστού.

Όταν αγγίζετε με το χέρι σας τις εικόνες των οσίων ασκητών και εγκρατευτών, δεν αγγίζεται το σανίδι αλλά τους κόπους και τις αρετές τους.

Όταν κλαίετε ενώπιον της εικόνας της Αγίας Θεοτόκου, δεν θρηνείται μπροστά σε ένα νεκρό κομμάτι ξύλου ή πανιού αλλά κλαίετε ενώπιον της ζωντανής και σπλαχνικής Μητέρας του Θεού η οποία βλέπει από τη Βασιλεία του Υιού της τα δάκρυά σας και σπεύδει σε βοήθεια.

Όταν συστέλλεσθε μπροστά στα πρόσωπα των αγίων αγγέλων και αρχαγγέλων, δεν το κάνετε μπροστά σε νεκρά αντικείμενα αλλά μπροστά στα πνεύματα του αγαθού και του φωτός, στους ασωμάτους και ισχυρούς στρατιώτες και υπηρέτες του Ζώντος Θεού.

Όταν ασπάζεστε το Σταυρό του Χριστού, δεν το κάνετε σαν να είναι ένα αντικείμενο αλλά ασπάζεστε την αγάπη του Κυρίου, η οποία φανερώθηκε στα παθήματά Του για σας επί του Σταυρού. Ασπάζεστε την ώρα εκείνη, το ισχυρότερο σύμβολο νίκης από το οποίο οι δαίμονες τρέμουν και φεύγουν, αυτό που δίνει θάρρος στη πληγωμένη καρδιά και παρηγορία στη ταλαίπωρη ψυχή.

Το σώμα σας υποκλίνεται στις εικόνες ενώ η ψυχή σε αυτούς που εικονίζονται σε αυτές. Το στόμα σας τις ασπάζεται μα η ψυχή ασπάζεται τις ψυχές των δοξασμένων αγίων στη Βασιλεία των Ουρανών. Τα μάτια σας βλέπουν το ξύλο και το χρώμα αλλά τα πνευματικά σας μάτια ατενίζουν ζωντανά πρόσωπα στο βασίλειο των πνευμάτων].

Ονομάζεται Τριώδιο, γιατί στις ιερές ακολουθίες του όρθρου, όχι των Κυριακών αλλά των άλλων ημερών της εβδομάδας, οι Κανόνες αντί να έχουν εννέα ωδές, όπως είναι η γνωστή και συνήθης μορφή τους, έχουν τρεις ωδές (=Τριώδιον), οι οποίες είναι σταθερά στην Η καὶ την Θ ᾠδὴ και διαδοχικά μία από τις πέντε πρώτες

[Κανόνας: σπουδαίο μουσικό και ποιητικό είδος του Βυζαντίου, στο οποίο είναι γραμμένα τα περισσότερα μουσικά μέρη που ψάλλονται στην εκκλησία, κατά τον Όρθρο. Ποιητές κανόνων ήταν και μεγάλοι άγιοι, όπως οι άγιοι Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς ο Μελωδός, Ανδρέας Κρήτης, Ιωσήφ ο Υμνογράφος κ.α. παλαιοτέρους και νεωτέρους]

Η περίοδος του Τριωδίου έχει σκοπό να μας προετοιμάσει με νηστεία, προσευχή και μετάνοια, για να υποδεχθούμε τα Άγια Πάθη του Κυρίου μας και την ένδοξη Ανάστασή Του. Το Πάσχα μας αποτελεί το διαρκές πέρασμά μας, την είσοδό μας στην «καινή ζωή της Βασιλείας». Για να βιωθεί με περισσότερη εσωτερικότητα η «εορτή των εορτών», είναι απαραίτητη η κατάλληλη εσωτερική προετοιμασία. Αυτή την διασφαλίζει η ευλογημένη περίοδος του Τριωδίου.

Η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, που μέσα στους κόλπους της περιλαμβάνει τη Μεγάλη Σαρακοστή, αποτελεί για όλους τους πιστούς μοναδική ευκαιρία και δυνατότητα για πορεία μετανοίας. Την πνευματική πορεία μας την χαρακτηρίζει η μετάνοια που πρέπει να είναι συνεχής. Βέβαια, στην περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής χρειάζεται να είναι πιο έντονη μία και αυτή μας οδηγεί στον εορτασμό του Σταυρό-Αναστάσιμου Πάσχα. Να καθαρίσουμε δηλαδή την ύπαρξή μας από κάθε «μολυσμόν σαρκός και πνεύματος» και να δεχθούμε τον Χριστό στην ζωή μας.

Το κατανυκτικό Τριώδιο καλύπτει τις εξής περιόδους:

α. Τις τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (22 ημέρες).
β. Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (40 ημέρες, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου).
γ. Τις δύο ημέρες Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων (συνδετικές ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τη Μεγάλη Εβδομάδα).
δ. Τη Μεγάλη Εβδομάδα (6 ημέρες).

Οι τρεις πρώτες εβδομάδες λέγονται στην εκκλησιαστική γλώσσα «προφωνήσιμοι» διότι προαναφωνούν τους αγώνες που έχουμε να κάνουμε εναντίον των παθών και των δαιμόνων κατά την διάρκεια της Αγίας Τεσσαρακοστής.

Η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου

Την Κυριακή αυτή διαβάζεται η ομώνυμη παραβολή στην οποία διακρίνουμε τα αποτελέσματα της υπερήφανης προσευχής του «δικαίου» Φαρισαίου που τελικά δεν εισακούστηκε και της ταπεινής προσευχής του αμαρτωλού Τελώνου, του οποίου (η προσευχή) ανέβει στον ουρανό ως θυμίαμα και εισακούστηκε.

Με αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη προσεγγίσεως της υψοποιού ταπεινώσεως, την οποία κάθε χριστιανός πρέπει να επιδιώκει μέσα στην περίοδο της αγίας Τεσσαρακοστής και κατ’ επέκταση στη ζωή του.

Ο ταπεινός άνθρωπος δεν κινδυνεύει να πέσει. «Ο υποκάτω πάντων ων, που πεσείται;» λέγουν οι Πατέρες. Δηλ. αυτός που τοποθετεί και θεωρεί τον εαυτόν του κάτω – κάτω, χαμηλότερα απ’ όλους, που θα πέσει; Και ο Μέγας Αντώνιος έλεγε: «Είδα όλες τις παγίδες του εχθρού να έχουν απλωθεί πάνω στη γη και είπα λυπημένος: Ποιός άραγε μπορεί να τις αποφύγει; Και άκουσα φωνή που έλεγε: Η ταπεινοφροσύνη!».

Η Εκκλησία μας θέλοντας να μας διδάξει την ταπείνωση του Τελώνη και να μας προφυλάξει από την υπερηφάνεια του Φαρισαίου, μας καλεί να ψάλλουμε: “Φαρισαίου φύγωμεν ὑψηγορίαν, καὶ Τελώνου μάθωμεν, τὸ ταπεινὸν ἐν στεναγμοῖς, πρὸς τὸν Σωτῆρα κραυγάζοντες· Ἵλαθι μόνε ἡμῖν εὐδιάλλακτε”. 

Θωμάς Μαφρέδας, Θεολόγος (MTh) – Υ/Δ Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

‘Ένα αρκετά σημαντικό ζήτημα στην εορτολογική έρευνα, είναι η προσπάθεια για την εύρεση των απαραίτητων πηγών που οδηγούν στην κατανόηση των λόγων για τους οποίους η εκκλησία, ως διοίκηση και ως λειτουργικό σώμα αποφασίζει και τελικά προκρίνει την διαμόρφωση μιας εορτής, είτε δεσποτικής, είτε θεομητορικής, είτε αγιολογικής.

Στην παρούσα μελέτη, γίνεται μια προσπάθεια για να διερευνηθούν, όχι τόσο οι λόγοι, όσο τα προκαταρκτικά στάδια που οδήγησαν στην οριστική διαμόρφωση της εορτής της Υπαπαντής, κατά τον 4ο αιώνα, με αφετηρία την πατερική γραμματεία των τριών πρώτων αιώνων, παρόλο που οι σχετικές αναφορές είναι από ελάχιστες έως μηδαμινές. Και το όλο ζήτημα αφορά μια εορτή που έχει την αφετηρία της στο παλαιό Ιουδαϊκό τελετουργικό, το οποίο η παρουσία του Χριστού το ανανεώνει και το ανακαινίζει, παραδίδοντάς το καινοποιημένο στην σημερινή λατρευτική πρακτική της εκκλησίας.

Το γεγονός της Υπαπαντής

Το γεγονός της υπαπαντής ή αλλιώς της συναντήσεως του Χριστού με τον προφήτη Συμεών, στο ναό του Σολομώντα, σαράντα ημέρες μετά την γέννηση του πρώτου, διασώζει στο κείμενό του μόνο ο ευαγγελιστής Λουκάς, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς διαβάζοντας το σχετικό χωρίο (Λκ. 2:22-39). Γράφει λοιπόν σχετικά ο ευαγγελιστής Λουκάς περί της Υπαπαντής του Κυρίου: «…Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν κατὰ τὸν νόμον Μωϋσέως, ἀνήγαγον αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα παραστήσαι τῷ κυρίῳ, καθὼς γέγραπται ἐν νόμῳ κυρίου ὅτι Παν ἀρσεν διανοιγον μήτραν ἅγιον τῷ κυρίῳ κληθήσεται, καὶ τοῦ δοῦναι θυσίαν κατὰ τὸ εἰρήμενον ἐν τῷ νόμῳ κυρίου, ζεύγος τρυγόνων ή δυο νεοσσούς περιστερῶν. Καὶ ἰδοὺ ἄνθρωπος ἢν ἐν Ἱερουσαλὴμ ᾧ ὄνομα Συμεὼν καὶ ὁ ἄνθρωπος οὗτος δίκαιος καὶ εὐλαβὴς προσδεχόμενος παράκλησιν τοῦ Ἰσραηλ, καὶ πνεῦμα ἢν ἅγιον ἐπ Ά αὐτόν καὶ ἢν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου μη ἰδείν θάνατον πριν ἂν ἴδῃ τὸν Χριστὸν κυρίου, καὶ ᾖλθεν ἐν τῷ πνεύματι εἰς τὸ ἱερόν καὶ ἐν τῷ εἰσαγαγεῖν τοὺς γονεῖς τὸ παιδίον Ἰησοῦν τοῦ ποιήσαι αὐτοὺς κατὰ τὸ εἰθισμένον τοῦ νόμου περὶ αὐτοῦ καὶ αὐτὸς ἐδέξατο αὐτὸ εἰς τάς ἀγκάλας καὶ εὐλόγησεν τὸν θεὸν καὶ εἶπεν, Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλον σοῦ, δεσπότα, κατὰ τὸ ῥῆμα σοε ἐν εἰρήνῃ ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριον σοῦ, ὁ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραηλ, καὶ ἢν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ θαυμάζοντες ἐπὶ τοῖς λαλουμένοις περὶ αὐτοῦ καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς Συμεὼν καὶ εἶπεν πρὸς Μαρίαν τὴν μητέρα αὐτοῦ, Ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραηλ καὶ εἰς σημεῖον ἀντιλεγομενον καὶ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται ῥομφαῖα, ὅπως ἂν ἀποκαλυφθώσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί. Καὶ ἢν Ἀννα προφήτις, θυγάτηρ Φανουήλ ἐκ φυλῆς Ἀσηρ.  αὐτὴ προβεβηκυῖα ἐν ἡμέραις πολλαῖς, ζήσασα μετὰ ἀνδρὸς ἔτη ἑπτὰ ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς καὶ αὐτὴ χήρα ἕως ἔτων ὀγδοήκοντα τεσσάρων, ἡ οὐκ ἀφίστατο τοῦ ἱεροῦ νηστείαις καὶ δεήσεσιν λατρεύουσα νύκτα καὶ ἡμέραν καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἐπιστᾶσα ἀνθωμολογεῖτο τῷ θεῷ καὶ ἐλάλει περὶ αὐτοῦ πᾶσιν τοῖς προσδεχομένοις λύτρωσιν εν Ἱερουσαλήμ. Καὶ ὡς ἐτέλεσαν πάντα τὰ κατὰ τὸν νόμον κυρίου, ἐπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς την πόλιν  ἑαυτῶν Ναζαρέθ…».

(Αρχ. Κυρίλλου Κωστοπούλου Ιεροκήρυκος Ι. Μ. Πατρών- Δρος Θεολογίας)

Στην ανθρώπινη Ιστορία, αλλά κυρίως στην σημερινή εποχή, ένας τρόπος χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται, για να επιτευχθεί η συσκότιση της αλήθειας και η καταδυνάστευση και ο αφανισμός των φορέων της: η παντός είδους βία.

Οι Αρχαίοι Έλληνες ύψωσαν την βία στο επίπεδο των θεών. Η δύναμή της ήταν ένα ισχυρό και ακατάβλητο εργαλείο στα χέρια των θεών, αλλά και των ανθρώπων, για να μπορούν να επιβάλλουν την καλή ή την κακή επιλογή τους πέρα από συναισθήματα ή άλλες αδυναμίες.

Ο Ηρώδης, ως εξουσία, χρησιμοποιεί την βία και αποκεφαλίζει τον Τίμιο Πρόδρομο, γιατί πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο θα έφραζε μια για πάντα το ελεγκτικό στόμα του. Οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι οδηγούν τον Θεάνθρωπο Κύριο δια της βίας στον Σταυρό, για να απαλλαγούν, όπως πίστευαν, από τον δήθεν ανταγωνιστή τους.

Ο Ολοκληρωτισμός, ο οποίος πολλές φορές μπορεί να εκφρασθεί και σε μεμονωμένα άτομα, χρησιμοποιεί την βία για εύκολη επικράτηση. Οι έχοντες κοσμική δύναμη διώκουν και καταδυναστεύουν τους παντός είδους αδυνάτους. Οι φαύλοι και οι ανήθικοι, με την στενή και ευρύτερη έννοια της λέξης, υποσκελίζουν τους αγνούς και έντιμους. Οι ψεύτες καταργούν τους ειλικρινείς και οι υποκριτές απορρίπτουν τους ευθείς. Ένα πράγμα τους ενδιαφέρει: με ποιό τρόπο θα μπορέσουν να πλήξουν καίρια τους υπηρετούντας την αλήθεια.

Κυρίως σήμερα, σε ένα κόσμο μαζοποιημένο, απάνθρωπο, σκληρό, εν πολλοίς άθεο, όπου φαίνεται να μην πιστεύει σε τίποτε άλλο παρά μόνον στο χρήμα, στην κοινωνική διάκριση και στην φθορά των προτύπων και της αυθεντίας, κυριαρχεί η παντός είδους βία.

Ο πολιτισμός μας και η κοινωνική συνοχή κινδυνεύουν όχι από τις πολιτικές ομάδες και τους υπερασπιστές τους, αλλά από την αρρωστημένη νοηματοδότηση των προσώπων και των πραγμάτων, που δεν είναι άλλη παρά το “μηδέν”. Ο Κλεμάν είχε πεί: “Ο πολιτισμός μας τυραννιέται από το μηδέν”(Η Θεολογία μετά τον θάνατο του Θεού, σ. 109).

Οι διαπιστώσεις μας αυτές είναι όντως οδυνηρές. Όταν μάλιστα επισημαίνονται στον Θεανθρώπινο χώρο, την Ορθόδοξη Εκκλησία μας, γίνονται οδυνηρότερες.

Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε ότι αυτή η μανία της βίας, τελικώς δεν επικρατεί. Προσωρινώς, μπορεί να δίνεται η εντύπωση ότι επικρατούν οι εξουσιάζοντες βιαστές και ότι η βία είναι ένα αήττητο όπλο στα χέρια τους. Ωστόσο, στο τέλος εξευτελίζονται, όπως οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι.

Πού είναι οι Ηρώδες, οι Νέρωνες και οι Καλιγούλες; Πού είναι οι παντός είδους εκβιαστές;

Απλώς καταδικάστηκαν από την αδέκαστη Ιστορία. Με τον ίδιο τρόπο θα λησμονηθούν και θα καταδικαστούν και οι σημερινοί απάνθρωποι βιαστές.

Όμως, για να συμβεί αυτό είναι ανάγκη ο σημερινός άνθρωπος και κυρίως ο Ορθόδοξος Έλληνας να κατανοήση ότι η Ορθοδοξία με την Θεανθρώπινη διδασκαλία της συναντάται καθολικά και οικουμενικά με τον απεγνωσμένο άνθρωπο και του υποδεικνύει την έξοδο από το πολιτιστικό αδιέξοδο και τον υπαρκτικό απελπισμό του.

Η συνάντηση αυτή δεν είναι μία επιμέρους αλήθεια, μία καλύτερη ή χειρότερη κατάσταση, αλλά συνιστά την απάντηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας για την όντως ζωή, την ελεύθερη από την βία, τον χρόνο και την φθορά. Και η ζωή αυτή είναι η εν Χριστώ ζωή. Και τούτο γιατί η όντως αλήθεια είναι Αυτός ο Χριστός: “Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή” (Ιωάν. 14, 6).

Τίποτε σ’ αυτόν τον κόσμο, αλλ’ ούτε και στον υπερέκεινα είναι πιό δυνατό από την αλήθεια. Μόνον μέσω αυτής θα υπάρξει οριστική και καταλυτική αντιμετώπιση της πάσης φύσεως βίας.