Α. ΜΕ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ!
Η
ιστορία του Δήμου ξεκινά από την προϊστορική εποχή με την πιο γνωστή εγκατάσταση να βρίσκεται στο εμβληματικό Τείχος των Δυμαίων, στο οποίο τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης ανάγονται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο. Η χρήση του συγκεκριμένου χώρου συνεχίστηκε κατά διαστήματα σε ολόκληρη την Εποχή του Χαλκού και μέχρι την Ιταλική Κατοχή, όταν το οχυρό χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς λόγους. Σήμερα διασώζονται τα μοναδικά στη Δυτική Ελλάδα Κυκλώπεια τείχη, πολυδάπανο οχυρωματικό μυκηναϊκό έργο του 13ου αι. π.Χ., καθώς και διάφορα κτίσματα από τη μακραίωνη χρήση του χώρου.
Μυκηναϊκές εγκαταστάσεις (οικισμοί και νεκροταφεία) είναι διάσπαρτες τόσο στην πεδινή όσο και στην ορεινή Δυμαία Χώρα, με τις σπουδαιότερες στο Ριόλο, στο Καγκάδι, στα Σπαλιαρέικα, στις Πόρτες, στη Μιτόπολη και στο Ελαιοχώρι, φανερώνοντας το ενδιαφέρον του μυκηναϊκού κόσμου για την εύφορη αυτή περιοχή. Παράλληλα, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του χώρου είχαν ιδιαίτερη στρατηγική αξία, διότι παρείχαν τον έλεγχο των ναυτικών ταξιδιών στο Ιόνιο και του εμπορίου μεγάλης κλίμακας.
Στοιχεία για την περιοχή διασώζονται σποραδικά σε διάφορες αρχαίες πηγές, κυρίως όμως στα περιηγητικά – γεωγραφικά έργα του Στράβωνα και του Παυσανία, που προσφέρουν ανεκτίμητες πληροφορίες και ειδήσεις. Συχνές και προαιώνιες ήταν οι διενέξεις στους ιστορικούς χρόνους με τους Ηλείους, οι οποίοι εποφθαλμιούσαν τις εύφορες εκτάσεις της πόλης. Η πιο ένδοξη, ίσως, στιγμή της αρχαίας Δύμης ήταν ο πρωταγωνιστικός ρόλος που έπαιξε κατά τη σύμπηξη της Αχαϊκής Συμπολιτείας στα 280 π.Χ. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι η πόλη γίνεται η πρώτη πρωτεύουσα του Αχαϊκού Κοινού και παραμένει πρωτεύουσά του έως το 275 π.Χ.
Στα ρωμαϊκά χρόνια δέχεται αρχικά ως αποίκους πειρατικούς πληθυσμούς και ενισχύεται πληθυσμιακά και διοικητικά, αλλά την πρόσκαιρη ανάπτυξη διαδέχεται η ύφεση και η παρακμή, καθώς η περιοχή υπάγεται πλέον στη ρωμαϊκή αποικία της Πάτρας. Σημαντικό και σπάνιο γεγονός στον ελλαδικό χώρο υπήρξε αυτήν την περίοδο η εξέγερση των πολιτών κατά των ρωμαίων κατακτητών, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα ενώ οι πρωταίτιοι οδηγήθηκαν σιδηροδέσμιοι στη Ρώμη. Η ζωή συνεχίστηκε τους επόμενους αιώνες, αλλά η περιοχή δεν ανέκαμψε ποτέ και δεν γνώρισε ξανά την αίγλη του παρελθόντος.
Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και σύμφωνα με διάταγμα που υπογράφτηκε το 1835 σχηματίζεται ο Δήμος Δύμης με πληθυσμό 1.545 κατοίκους και έδρα την Άνω Αχαϊα. Ο Δήμος Δύμης, με διάφορες κατά καιρούς προσθαφαιρέσεις χωριών διατηρείται ενεργός σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Στην απογραφή του 1907, την τελευταία πριν την εφαρμογή του νόμου περί κοινοτήτων, ο Δήμος Δύμης αποτελούνταν από σαράντα χωριά και είχε 12.019 κατοίκους. Το 1907 τα περισσότερα από αυτά τα χωριά έγιναν αυτοτελείς κοινότητες, καθεστώς που διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα.
Το 1990 σχηματίστηκε ο Δήμος Κάτω Αχαΐας που το 1997 έδωσε τη θέση του στον Δήμο Δύμης, σύμφωνα με τον νόμο 2539/1997 (Καποδίστριας). Στη συνέχεια και για την ακρίβεια το 2010 συγκροτήθηκε ο Δήμος Δυτικής Αχαϊας με τη σημερινή του μορφή.
Β. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
Β1. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
Η Αρχαία Δύμη βρισκόταν στη θέση της σημερινής Κάτω Αχαΐας. Αυτό το θέμα έχει εξακριβωθεί και πιστοποιηθεί από τις αρχαιολογικές έρευνες. Οι αρχαίοι συγγραφείς και προπαντός οι Βυζαντινοί δίνουν συγκεχυμένες πληροφορίες, με αποτέλεσμα να επικρατήσει για πολλούς αιώνες η άποψη ότι στην Κάτω Αχαΐα βρισκόταν η Ώλενος, η οποία τοποθετείται από τους αρχαιολόγους σε ύψωμα πλησίον του Άνω Αλισσού, στα βόρεια της Καμενίτσας.
Η Δυμαία χώρα ήταν αρκετά μεγάλη και περιλαμβανόταν μεταξύ των ποταμών, Πείρου προς τα ανατολικά, Λαρίσου προς τα δυτικά και Πηνειού προς τα νότια. Σε αυτή την πολύ εύφορη χώρα είχαν ιδρυθεί από τους Ίωνες γύρω στα 2000 π.Χ. δύο αξιόλογες πόλεις, η Ώλενος και η Δύμη.
Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς περιλαμβάνουν τις δύο πόλεις στον κατάλογο της Ιωνικής Δωδεκάπολης, που αργότερα (από το 1089 π.Χ.) λεγόταν Αχαϊκή Δωδεκάπολη.
Κατά την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία η «Ωλενία αιξ», προσέφερε το γάλα της στον Δία. Πιθανόν ο Πέλοψ εγκαταστάθηκε στην Ώλενο ή Αλισσό, προτού γίνει βασιλιάς στην Ήλιδα. Αυτά αναφέρει ο καθηγητής Μιχαήλ Σακελλαρίου.Ο Ηρακλής φιλοξενήθηκε από το βασιλιά της Ωλένου Δεξαμενό. Τότε φόνευσε τον κένταυρο Ευρυτίωνα, που είχε απαγάγει τη θυγατέρα του Δεξαμενού Μνησιμάχη. Από την Ώλενο καταγόταν ο πατέρας του Διομήδη Τυδεύς. Μητέρα του Τυδέως ήταν η Περίβοια, κόρη του βασιλιά Ιππόνου. Γιος του Ιππόνου ήταν ο Καπανεύς, ένας από τους «Επτά επί Θήβας».
Περίπου το 1250 π.Χ. οι Ηλείοι άρχισαν επιδρομές εναντίον των Ιώνων της Ωλένου και της Δύμης, οι οποίοι ζήτησαν τη βοήθεια του Ηρακλή και μαζί του έχτισαν το «Τείχος Δυμαίων» που σώζεται ολόκληρο σε καλή κατάσταση στο χωριό Άραξος, κοντά στο δάσος της Στροφιλιάς. Είναι ένα από τα αρχαιότερα φρούρια της Ελλάδας.
Το 1400 π.Χ. οι κάτοικοι της Ωλένου και της περιοχής έστειλαν αποίκους στη Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ρόδο με αρχηγό το Μακαρέα. Περί το 1150 π.Χ. ο ήρωας του Τρωικού πολέμου Κηφεύς από την Ώλενο και Δύμη ξεκινώντας ίδρυσε αποικίες στην Κύπρο (την Τύμη κ.α.).
Ο παλαιός αρχαιολόγος Αλέξανδρος Ραγκαβής αναφέρει στα «Ελληνικά» του, ότι το 757 π.Χ. έγινε ο «συνοικισμός» της Δύμης, με την ένωση των γύρω κωμοπόλεων Τευθέας, Φαιστού, Θέλπουσας κ.λ.π. Τα επόμενα χρόνια υπόταξε και την Ώλενο και ενσωμάτωσε την Ωλενία χώρα.
Το 281 π.Χ. η Δύμη πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Β΄ Αχαϊκής Συμπολιτείας και έγινε πρωτεύουσά της μέχρι το 255 π.Χ. Κατόπιν έγινα πρωτεύουσα το Αίγιο. Από το 227 μέχρι το 222 π.Χ. η Δύμη διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον πόλεμο των Αχαιών εναντίον της Σπάρτης. Κατά της Δύμης εκστράτευσε ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεομένης με 20.000 στρατό. Οι Αχαιοί με στρατηγό τον Άρατο αντιμετώπισαν τους Σπαρτιάτες στη μάχη του Εκατόμβαιου, κοντά στη Δύμη, το 226 π.Χ. Οι Αχαιοί νικήθηκαν κατά κράτος. Πολλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι το Εκατόμβαιον ήταν πλησίον του χώρου Καγκάδι.
Από το 220 μέχρι το 217 π.Χ. ήταν το επίκεντρο του Συμμαχικού πολέμου μεταξύ Αχαϊκής και Αιτωλικής Συμπολιτείας. Από το 200 μέχρι το 140 π.Χ. οι Δυμαίοι πολλές φορές συγκρούστηκαν με τους Ρωμαίους και υποστήριξαν την ανεξαρτησία της Ελλάδας βοηθώντας πάντοτε τους Μακεδόνες. Γι’ αυτό οι Ρωμαίοι αντιπαθούσαν τη Δύμη, την λεηλάτησαν πολλές φορές και τέλος την κατάστρεψαν.
Το 145 π.Χ. οι Δυμαίοι δημοκρατικοί με αρχηγό Τον «Σώσον Ταυρομένεος» επαναστάτησαν εναντίον των Ρωμαίων και των προδοτών φίλων των αριστοκρατικών.
Η Δύμη ανάδειξε σπουδαίους Ολυμπιονίκες, τον Οιβώτα και τον Πάταικο, τον 6ο αιώνα π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας ίδρυσε αποικία στη Δύμη το 47 π.Χ. την «Colonia Iulia Augusta Dymaeorum». Από αυτή την αποικία προήλθε η Χριστιανική-Βυζαντινή πόλη Αχαΐα η σημερινή Κάτω Αχαΐα.
Η κωμόπολη Αχαΐα πιθανότατα ιδρύθηκε μετά τον αφανισμό και την ερήμωση της Δύμης (27 π.Χ.). Πρώτος πυρήνας της νέας πόλης φαίνεται ότι ήταν η ρωμαϊκή αποικία.
Η πόλη Αχαΐα αναπτύχθηκε αρκετά το 4ο αιώνα μ.Χ. Το 344 μ.Χ. πιθανότατα ήταν έδρα του Επισκόπου η Αχαΐα (Ώλενος). Αναφέρεται επίσκοπος Αχαΐας Πλούταρχος
Στη Βυζαντιή εποχή ήταν μικρή πόλη. Το 1147 μ.Χ. οι Νορμανδοί επιδρομείς, αφού κατάστρεψαν την Πάτρα και όλη τη Δυτική Αχαΐα, πήραν 15.000 αιχμαλώτους και τους μετέφεραν στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, για να διδάξουν την μεταξοκαλλιέργεια και την επεξεργασία του μεταξιού. Τότε η πόλη Αχαΐα λεγόνταν και Μορέας.
Την 1η Μαΐου 1205 αποβιβάστηκαν στην Αχαΐα ,στον όρμο της Αλυκής, οι Φράγκοι κατακτητές ιππότες με αρχηγό το Γοδεφρίδο Βιλλεαρδουίνο. Έμειναν μερικές ημέρες στην Αχαγιά έκτισαν φρούριο με τούβλα από τα αρχαία και ρωμαϊκά ερείπια και ύστερα στρατολόγησαν τους κατοίκους και βάδισαν εναντίον της Ανδραβίδας και αργότερα εναντίον των Πατρών και της Κορίνθου.
Την Κ. Αχαΐα και τα περίχωρα Ριόλο, Άρλα, Φώσταινα είχαν σαν ορμητήριο στον πόλεμο κατά των Φράγκων, οι αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Η (1417-1418) και Κωνσταντίνος ΙΑ΄ (1427-1430).
Μάλιστα διανυκτέρευσε στην Κάτω Αχαΐα στις 3 Ιουνίου 1429.
Έδρα του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ ήταν το Σαντανέρι, όπου πέθανε η σύζυγός του Θεοδώρα, εκ δυστοκίας.
Το 1447 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αχαΐα και την κατέστρεψαν. Το 1458 για δεύτερη φορά επήλθαν οι Τούρκοι με αρχηγό τον ίδιο το Μωάμεθ. Το 1460 το Μάρτιο, ο Θωμάς Παλαιολόγος πολιόρκησε τους Τούρκους στην Αχαΐα και βομβάρδισε το φρούριό της. Το ίδιο έτος πάλι ο ίδιος ο Μωάμεθ κατάστρεψε την Αχαΐα.
Οι Βενετοί είχαν την Αχαΐα διοικητικό και εμπορικό κέντρο (1687-1715).
Το 1770 οι Τουρκαλβανοί κατάστρεψαν την Αχαΐα. Οι κάτοικοι έφυγαν στα όρη και αργότερα έχτισαν την Άνω Αχαΐα. ( Ίσως όμως η Άνω Αχαΐα να είχε χτιστεί από την Βυζαντινή εποχή στα ερείπια της Τειθέας).
Στις 4 Ιουνίου 1807 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με 80 πεζοναύτες έκανε καταδρομή στην Κάτω Αχαΐα με το πολεμικό πλοίο «Άγιος Γεώργιος». Έκαψε τις αποθήκες και το φρούριο των Τούρκων. Καθώς και τους μύλους του Σαΐτ-Αγά.
Κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 η Κάτω Αχαΐα γνώρισε πολλές περιπέτειες και ήταν το μήλο της έριδας ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους.
Τα ονόματα της χώρας «Πελοπόννησος» και «Μορέας» προήλθαν από την Κάτω Αχαΐα ή έχουν στενή σχέση με την ιστορία της.
Στην Κάτω Αχαΐα έζησε ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Δέρκων Γρηγόριος, ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1821 στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1822 οι Τούρκοι έκαναν απόβαση στις εκβολές του Πείρου και νικήθηκαν από τους Έλληνες με αρχηγό τον Νικόλαο Μπούκουρα.
Η Κάτω Αχαΐα ήταν προπύργιο των Ελλήνων σε όλα τα χρόνια της Επανάστασης. Οι Έλληνες είχαν στα χέρια τους εκεί ισχυρό φρούριο.
Το 1822 συγκεντρώθηκε ο ελληνικός στρατός με αρχιστράτηγο τον Κολοκοτρώνη.
Από το 1824 δύο σπετσιώτικα πολεμικά πλοία έμεναν στην Αλυκή της Κάτω Αχαΐας και έλεγχαν τη ναυσιπλοΐα στον Πατραϊκό κόλπο. Τα τρόφιμα και τα όπλα από τα Επτάνησα έφθαναν στην Κάτω Αχαΐα και από εκεί με ζώα στη Χαλανδρίτσα.
Το 1829 ήρθε πάλι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με απόσπασμα στρατιωτικό, για να καταδιώξει τους ληστές. Έμεινε τρεις ημέρες στην οικία Χοϊδά.
Το 1832 η Κάτω Αχαΐα έγινε πρωτεύουσα του Δήμου Δύμης. αλλά ιδρύθηκε επίσημα δια νόμου από το 1835 περιλάμβανε 40 χωριά και κάλυπτε ολόκληρη την αρχαία Δυμαία χώρα. Η σφραγίδα του Δήμου Δύμης, με έμβλημα έναν Δυμαίο σφενδονήτη, καθιερώθηκε με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Κάτω Αχαΐας ως επίσημο έμβλημα του Δήμου Κάτω Αχαΐας από το 1991.
Τώρα η πόλη Κάτω Αχαΐα είναι έδρα του νέου Δήμου Δύμης, που συγκροτήθηκε από το 1998.
Ο νέος Δήμος Δύμης περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Κάτω Αχαΐας, Άνω Αχαΐας, Αλισσού, Κ. Αλισσού, Νιφορέικων, Πετροχωρίου, Ελαιοχωρίου, Αγιοβλασίτικων
======================================
Β2. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
Περίοδος Ωλένου
Κατά την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία η «Ωλενία αιξ», προσέφερε το γάλα της στον Δία. Πιθανόν ο Πέλοψ εγκαταστάθηκε στην Ώλενο ή Αλισσό, προτού γίνει βασιλιάς στην Ήλιδα. Αυτά αναφέρει ο καθηγητής Μιχαήλ Σακελλαρίου.Ο Ηρακλής φιλοξενήθηκε από το βασιλιά της Ωλένου Δεξαμενό. Τότε φόνευσε τον κένταυρο Ευρυτίωνα, που είχε απαγάγει τη θυγατέρα του Δεξαμενού Μνησιμάχη. Από την Ώλενο καταγόταν ο πατέρας του Διομήδη Τυδεύς. Μητέρα του Τυδέως ήταν η Περίβοια, κόρη του βασιλιά Ιππόνου.
Γιος του Ιππόνου ήταν ο Καπανεύς, ένας από τους «Επτά επί Θήβας».Περίπου το 1250 π.Χ. οι Ηλείοι άρχισαν επιδρομές εναντίον των Ιώνων της Ωλένου και της Δύμης, οι οποίοι ζήτησαν τη βοήθεια του Ηρακλή και μαζί του έχτισαν το «Τείχος Δυμαίων» που σώζεται ολόκληρο σε καλή κατάσταση στο χωριό Άραξος, κοντά στο δάσος της Στροφιλιάς. Είναι ένα από τα αρχαιότερα φρούρια της Ελλάδας.Το 1400 π.Χ. οι κάτοικοι της Ωλένου και της περιοχής έστειλαν αποίκους στη Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ρόδο με αρχηγό το Μακαρέα. Περί το 1150 π.Χ. ο ήρωας του Τρωικού πολέμου Κηφεύς από την Ώλενο και Δύμη ξεκινώντας ίδρυσε αποικίες στην Κύπρο την Τύμη κ.α.
Περίοδος Δύμης
Ο παλαιός αρχαιολόγος Αλέξανδρος Ραγκαβής αναφέρει στα «Ελληνικά» του, ότι το 757 π.Χ. έγινε ο «συνοικισμός» της Δύμης, με την ένωση των γύρω κωμοπόλεων Τευθέας, Φαιστού, Θέλπουσας κ.λ.π. Τα επόμενα χρόνια υπόταξε και την Ώλενο και ενσωμάτωσε την Ωλενία χώρα. Το 281 π.Χ. η Δύμη πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Β΄ Αχαϊκής Συμπολιτείας και έγινε πρωτεύουσά της μέχρι το 255 π.Χ. Κατόπιν έγινε πρωτεύουσα το Αίγιο. Από το 227 μέχρι το 222 π.Χ. η Δύμη διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον πόλεμο των Αχαιών εναντίον της Σπάρτης. Κατά της Δύμης εξεστράτευσε ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεομένης με 20.000 στρατό. Οι Αχαιοί με στρατηγό τον Άρατο αντιμετώπισαν τους Σπαρτιάτες στη μάχη του Εκατόμβαιου, κοντά στη Δύμη, το 226 π.Χ.
Οι Αχαιοί νικήθηκαν κατά κράτος. Πολλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι το Εκατόμβαιον ήταν πλησίον του χώρου Καγκάδι. Από το 220 μέχρι το 217 π.Χ. ήταν το επίκεντρο του Συμμαχικού πολέμου μεταξύ Αχαϊκής και Αιτωλικής Συμπολιτείας. Από το 200 μέχρι το 140 π.Χ. οι Δυμαίοι πολλές φορές συγκρούστηκαν με τους Ρωμαίους και υποστήριξαν την ανεξαρτησία της Ελλάδας βοηθώντας πάντοτε τους Μακεδόνες. Γι’ αυτό οι Ρωμαίοι αντιπαθούσαν τη Δύμη, την λεηλάτησαν πολλές φορές και τέλος την κατάστρεψαν.Το 145 π.Χ. οι Δυμαίοι δημοκρατικοί με αρχηγό Τον «Σώσον Ταυρομένεος» επαναστάτησαν εναντίον των Ρωμαίων και των προδοτών φίλων των αριστοκρατικών.
Η Δύμη ανάδειξε σπουδαίους Ολυμπιονίκες, τον Οιβώτα και τον Πάταικο, τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Ιούλιος Καίσαρας ίδρυσε αποικία στη Δύμη το 47 π.Χ. την «Colonia Iulia Augusta Dymaeorum». Από αυτή την αποικία προήλθε η Χριστιανική-Βυζαντινή πόλη Αχαΐα η σημερινή Κάτω Αχαΐα
Περίοδος Αχαίας
Η κωμόπολη Αχαΐα πιθανότατα ιδρύθηκε μετά τον αφανισμό και την ερήμωση της Δύμης (27 π.Χ.). Πρώτος πυρήνας της νέας πόλης φαίνεται ότι ήταν η ρωμαϊκή αποικία. Η πόλη Αχαΐα αναπτύχθηκε αρκετά το 4ο αιώνα μ.Χ. Το 344 μ.Χ. πιθανότατα ήταν έδρα του Επισκόπου η Αχαΐα (Ώλενος). Αναφέρεται επίσκοπος Αχαΐας Πλούταρχος.Στη Βυζαντινή εποχή ήταν μικρή πόλη. Το 1147 μ.Χ. οι Νορμανδοί επιδρομείς, αφού κατάστρεψαν την Πάτρα και όλη τη Δυτική Αχαΐα, πήραν 15.000 αιχμαλώτους και τους μετέφεραν στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, για να διδάξουν την μεταξοκαλλιέργεια και την επεξεργασία του μεταξιού. Τότε η πόλη Αχαΐα λεγόνταν και Μορέας.Την 1η Μαΐου 1205 αποβιβάστηκαν στην Αχαΐα ,στον όρμο της Αλυκής, οι Φράγκοι κατακτητές ιππότες με αρχηγό το Γοδεφρίδο Βιλλεαρδουίνο.
Έμειναν μερικές ημέρες στην Αχαγιά έκτισαν φρούριο με τούβλα από τα αρχαία και ρωμαϊκά ερείπια και ύστερα στρατολόγησαν τους κατοίκους και βάδισαν εναντίον της Ανδραβίδας και αργότερα εναντίον των Πατρών και της Κορίνθου.Την Κ. Αχαΐα και τα περίχωρα Ριόλο, Άρλα, Φώσταινα είχαν σαν ορμητήριο στον πόλεμο κατά των Φράγκων, οι αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Η (1417-1418) και Κωνσταντίνος ΙΑ΄ (1427-1430). Μάλιστα διανυκτέρευσε στην Κάτω Αχαΐα στις 3 Ιουνίου 1429. Έδρα του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ ήταν το Σαντανέρι, όπου πέθανε η σύζυγός του Θεοδώρα, εκ δυστοκίας.Το 1447 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αχαΐα και την κατάστρεψαν. Το 1458 για δεύτερη φορά επήλθαν οι Τούρκοι με αρχηγό τον ίδιο το Μωάμεθ. Το 1460 το Μάρτιο, ο Θωμάς Παλαιολόγος πολιόρκησε τους Τούρκους στην Αχαΐα και βομβάρδισε το φρούριό της. Το ίδιο έτος πάλι ο ίδιος ο Μωάμεθ κατάστρεψε την Αχαΐα.Οι Βενετοί είχαν την Αχαΐα διοικητικό και εμπορικό κέντρο (1687-1715).
Το 1770 οι Τουρκαλβανοί κατάστρεψαν την Αχαΐα. Οι κάτοικοι έφυγαν στα όρη και αργότερα έχτισαν την Άνω Αχαΐα. Ίσως όμως η Άνω Αχαΐα να είχε χτιστεί από την Βυζαντινή εποχή στα ερείπια της Τειθέας.Στις 4 Ιουνίου 1807 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με 80 πεζοναύτες έκανε καταδρομή στην Κάτω Αχαΐα με το πολεμικό πλοίο «Άγιος Γεώργιος». Έκαψε τις αποθήκες και το φρούριο των Τούρκων. Καθώς και τους μύλους του Σαΐτ-Αγά.Κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 η Κάτω Αχαΐα γνώρισε πολλές περιπέτειες και ήταν το μήλο της έριδας ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους.
Τα ονόματα της χώρας «Πελοπόννησος» και «Μορέας» προήλθαν από την Κάτω Αχαΐα ή έχουν στενή σχέση με την ιστορία της. Στην Κάτω Αχαΐα έζησε ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Δέρκων Γρηγόριος, ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1821 στην Κωνσταντινούπολη.Το 1822 οι Τούρκοι έκαναν απόβαση στις εκβολές του Πείρου και νικήθηκαν από τους Έλληνες με αρχηγό τον Νικόλαο Μπούκουρα.
(ΠΗΓΗ: https://ddachaias.gr/o-dimos/istoria/)