(Κεντρικό μέρος εκτενούς άρθρου του κ. Γεωργίου Λόη, Ph. D. Iστορικού, Σλαβολόγου)
…. Η Ουκρανία, η οποία ήταν τμήμα της ενιαίας αυτοκρατορικής Ρωσίας και αργότερα της Σοβιετικής Ένωσης, ανεξαρτητοποιήθηκε το 1991. Όμως η χώρα αυτή δεν παύει να είναι η πνευματική κοιτίδα των Ρώσων. Στον ποταμό Δνείπερο και στο Κίεβο εβαπτίσθη ο πρώτος χριστιανός ηγεμόνας των Ρώσων, ο Βλαδίμηρος, εγγονός της αγίας Όλγας, η οποία εβαπτίσθη στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 10 αιώνα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την σπουδαιότητα του Κιέβου για τους Ρώσους. Στο σημείο αυτό αρχίζει να εμπλέκεται το γεωπολιτικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων. Πριν προχωρήσουμε όμως στην εμπλοκή αυτή, καλό είναι να αναφέρουμε μερικά σημαντικά ιστορικά γεγονότα για την αποσαφήνιση της κατάστασης ως προς την εκκλησιαστική δικαιοδοσία της περιοχής της Ουκρανίας.
Το έτος 1589 επί Οικουμενικού Πατριάρχου Ιερεμία του Τρανού εδόθη στο Πατριαρχείο Μόσχας το καθεστώς του αυτοκεφάλου. Το 1686 επί οικουμενικού Πατριάρχου Διονυσίου Δ΄, το Κίεβο και η περιοχή της Ουκρανίας παραχωρήθηκε στην Εκκλησία της Ρωσίας με το δικαίωμα να εκλέγει και να χειροτονεί τον εκάστοτε Μητροπολίτη Κιέβου. Έτσι λοιπόν από το 1686, επί τρεις και πλέον αιώνας, το δικαίωμα στο Κίεβο, μετά από παραχώρηση, το έχει ο Πατριάρχης Μόσχας. Άρα εκλαϊκευμένα θα λέγαμε ότι έχει δημιουργηθεί ένα καθεστώς αιώνων.
Και ερχόμαστε τώρα στο σήμερα για να δούμε την δημιουργηθείσα εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία, στην οποία υπάρχουν τρεις ορθόδοξες Εκκλησίες και δύο Ουνιτικές.
- Η Κανονική αυτόνομη Ουκρανική Ορθόδοξος Εκκλησία, με περίπου 12.000 Ενορίες και 40 Επισκόπους. Προκαθήμενος είναι ο Ονούφριος που έχει τον τίτλο “Κιέβου και πάσης Ουκρανίας” και ανήκει στους αρχιερείς του Ρωσικού Πατριαρχείου. Είναι η μόνη κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία που αναγνωρίζεται από τις υπόλοιπες, ανά την οικουμένη, Ορθόδοξες Εκκλησίες και τελεί υπό την κανονική εξάρτηση του Πατριαρχείου Μόσχας. Σε αυτήν ανήκουν τα 2/3 από τα 44 εκατομμύρια Ορθοδόξων Ουκρανών. Αυτή λοιπόν είναι η Κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία δεν επιθυμεί και ούτε επιδιώκει να καταστεί αυτοκέφαλη, διότι δεν θέλει να διασπαστεί ο πνευματικός και κανονικός δεσμός της με την Μόσχα.
- Η σχισματική Ορθόδοξης Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία αξίζει να δούμε πως προέκυψε. Όταν εξελέγη, το 1990, Πατριάρχης Μόσχας ο Αλέξιος ο Β΄(Εσθονικής καταγωγής) ο ανθυποψήφιός του, που δεν εξελέγη, κανονικός τότε Μητροπολίτης Κιέβου, Φιλάρετος άρχισε τις διασπαστικές κινήσεις στο Κίεβο. Έτσι από κοινού με κάποιους δικούς του επισκόπους ίδρυσε την “Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας-Πατριαρχείο Κιέβου”, το οποίο έχει σήμερα 40 επισκόπους και ένα σημαντικό κομμάτι του ορθοδόξου πληθυσμού. Όμως για την πράξη αυτή, όντας επίσκοπος του Πατριαρχείου Μόσχας, καταδικάστηκε με καθαίρεση και εκηρύχθη σχισματικός από κοινού με τους επισκόπους του, πράξη που αναγνωρίσθηκε απ΄ όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Η ομάδα λοιπόν αυτή είναι που ζητεί την αυτοκεφαλία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την υποστήριξη φυσικά της Κυβέρνησης και του προέδρου Ποροσένκο, ο οποίος να αναφέρουμε ότι είναι Ουνίτης. Η ενασχόληση ενός Ουνίτη με τα εκκλησιαστικά ζητήματα της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι άξιο επερωτήσεως.
- Στην Ουκρανία υπάρχει και μία τρίτη Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως η ίδια αυτοαποκαλείται, με προκαθήμενο τον Αρχιεπίσκοπο Μεθόδιο. Είναι σχισματική και έχει συσταθεί από την Σοβιετική Ένωση το 1921 ως “Ζώσα Εκκλησία”.
Σήμερα η Κυβέρνηση και ο (Ουνίτης) Πρόεδρος Ποροσένκο επιθυμούν την αυτοκεφαλία της σχισματικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Φιλαρέτου.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει το κανονικό δικαίωμα να άρει την παραχώρηση (1686) του Κιέβου και της περιοχής της Ουκρανίας από την Μόσχα και να προχωρήσει στην αναγνώριση αυτοκεφάλου. Το ζήτημα όμως είναι σε ποιόν θα δώσει το αυτοκέφαλο καθεστώς. Θα το δώσει σε μία σχισματική Εκκλησία;
Το πρόβλημα λοιπόν εστιάζεται στο σημείο ότι την αυτοκεφαλία δεν την ζητά, ούτε την επιθυμεί, η κανονική και αναγνωρισμένη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, αλλά η σχισματική Ορθόδοξη Εκκλησία του Φιλαρέτου…