Οι Τρεις Ιεράρχες
Με την ονομασία Τρεις Ιεράρχες αναφέρονται τρεις επιφανείς άγιοι και θεολόγοι της ορθόδοξης Εκκλησίας μας, προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών: Ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Αναδείχθηκαν πατέρες της Εκκλησίας και Άγιοι. Η σοφία και η δράση τους, έδωσε τον τίτλο των μεγίστων φωστήρων, όπως ψάλλεται και στο απολυτίκιό τους: «Τους τρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου θεότητος…».
Η εορτή των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα και στα χρόνια του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου ή του Αλέξιου Α΄Κομνηνού από τον μητροπολίτη Ευχαΐτων Ιωάννη Μαυρόποδα ο οποίος συνέθεσε τμήμα τουλάχιστον της ακολουθίας για τους τρεις αγίους της Εκκλησίας[1].
Στην ακολουθία ο Μαυρόπους υμνεί τη σημασία του έργου και την ποιότητα της δράσης τους και τονίζει τη σχέση της τριανδρίας με τον τρισυπόστατο Θεό για την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Οι τρεις Άγιοι εμφανίζονται μαζί το 1066 στο Ψαλτήριο Θεοδώρου και σε όλη τη διάρκεια του 11ου αιώνα όλο και πιο συχνά σε εικονογραφημένα χειρόγραφα. Στα Ευχάιτα πρέπει να καθιερώθηκε για πρώτη φορά η εορτή όταν ήταν εκεί ο Μαυρόποδας μητροπολίτης.
Η θεσμοθέτησή της εορτής ως σχολικής εκδήλωσης δεν αναφέρεται πριν από τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα με την ιστορικό Έφη Γαζή, προηγείται αυτής η τέλεση μνημοσύνου την ημέρα της εορτής των Τριών Ιεραρχών, για τους χορηγούς σχολείων στη συνοικία Σταυροδρόμι της Κωνσταντινούπολης από τον Πατριάρχη Καλλίνικο Ε΄ το 1805. Άλλη μια αναφορά υπάρχει για την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και τον εορτασμό κατά την 30η Ιανουαρίου της μνήμης των ευεργετών και συνδρομητών του σχολείου από το 1812-1813. Στην Ιόνιο Ακαδημία οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται και τιμώνται ως οι προστάτες της από τη σύστασή της (1824-1826).
Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους Οι διαδικασίες καθιέρωσης της εορτής ως εκπαιδευτικής συνδέονται με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όταν σε συνεδρίαση του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου στις 9 Αυγούστου του 1841, η οποία πραγματοποιήθηκε με αφορμή τον θάνατο του καθηγητή του ιδρύματος Δημήτριου Μαυροκορδάτου και δωρεάς στο Πανεπιστήμιο Αθηνών της οικίας του θανόντος από τον πατέρα του, θέλησαν να τον τιμήσουν. Τελικά προκρίθηκε η καθιέρωση μνημοσύνου υπέρ των ευεργετών του Πανεπιστημίου κατά την εκκλησιαστική εορτή των Τριών Ιεραρχών. Ο πρώτος εορτασμός-μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842. Η πραγματική θεσμοθέτηση της εορτής τους όμως θα καθυστερήσει: θα πραγματοποιηθεί το 1911 όταν το ανώτατο αυτό ακαδημαϊκό ίδρυμα θα αποκτήσει τον καινούργιο οργανισμό του και μέσα σ΄ αυτόν θα προσδιορίσει και τις εορτές του.
Α. Μέγας Βασίλειος: Συγγραφέας πολλών σημαντικών έργων. Θεία λειτουργία, μελέτες Θεολογικές, ερμηνευτικά της Αγίας Γραφής κείμενα, μοναχικούς κανόνες, Κανόνες για την Πνευματική ζωή και την Εκκλησιαστική ευταξία και υπέροχες επιστολές που συγκινούν βαθιά τον αναγνώστη. Ίδρυσε την Βασιλειάδα, μία ολόκληρη πόλη με νοσοκομείο, πτωχοκομείο, γηροκομείο, λεπροκομείο, σχολείο, ξενώνα… Ωραίο κείμενό του: “Όπως οι μέλισσες διαλέγουν το νέκταρ από τα λουλούδια, έτσι και εσείς να διαλέξετε αυτά που διαβάζετε. Να κρατάτε τα καλά και τα ωφέλιμα“.
Β. Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: Είχε ευαίσθητη ψυχή. Έγραψε πολλά ποιήματα. Έλαβε επαξίως τον τίτλο του Θεολόγου, για τα υπέροχα κηρύγματά του και κυρίως τις θεολογικές ομιλίες που εξεφώνησε στον ναΐσκο της Αγίας Αναστασίας στην Κωνσταντινούπολη. Στον ναΐσκο αυτό “αναστήθηκε” η Ορθοδοξία, την οποία ο Άγιος βρήκε ημιθανή όταν ήλθε στην Κωνσταντινούπολη… Ωραίο κείμενό του: “Πώς αδελφοί μου είναι δυνατόν, εσείς να έχετε περισσεύματα και ο άλλος να πεινάει;“
Γ. Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Η ζωή του αγία και περιπετειώδης. Τα κηρύγματά του εξαιρετικά. Όταν κήρυττε έτρεχε “χρυσάφι” από το στόμα του. Ήλεγχε τους παρεκτρεπομένους χωρίς δισταγμό, διότι ήταν αληθινός και απεχθάνετο την υποκρισία. Τα έργα του γεμίζουν από μόνα τους μια βιβλιοθήκη. Καθημερινά έτρεφε επτά χιλιάδες πτωχούς… Μια Ωραία φράση του: “Ένας και μόνον άνθρωπος, με θεΐκή φωτιά στην ψυχή του, μπορεί να διορθώσει ολόκληρη πόλη“.